De stad 's-Hertogenbosch komt in die artikelen ten onrechte zo goed als niet voor. Sterker nog: In 1968 heeft de veelzijdige historicus W. Knippenberg een boek gepubliceerd waarin bedevaarten uit de Kempen worden behandeld. Zegge en schrijve één pelgrim vanuit 's-Hertogenbosch naar Jerusalem wordt er vermeld (Pelgrom).²

Er zijn drie categorieën Jerusalemvaarders, te beginnen met diegenen die uit vroomheid een bedevaart maakten en tot de betere stand behoorden. Zij werden ter plekke door de gardiaan van de franciscanen tot Ridder van Jerusalem geslagen. Vermoedelijk gebeurde dat alleen met die personen, die welvaart of adellijke titels hadden. Dan was er de categorie van de minder gegoede pelgrim, die die eretitel niet verkreeg. De derde categorie waren diegenen die een strafbedevaart moesten afleggen. Alle drie de categorieën zijn in 's-Hertogenbosch aanwijsbaar, althans voor veel bedevaartplaatsen, maar niet voor Jerusalem. Ook Knippenberg bevestigt de stelling dat strafbedevaarten naar Jerusalem uiterst zelden voorkwamen en kende er twee van buiten de Meierij.³ De Bossche Jerusalemvaarders kenmerkten zich bovendien vaak door weddenschappen: vrienden en verwanten beloofden dan een geldsom, indien de pelgrim ter plekke zou aankomen en weer heelhuids zou terugkomen. Ter plekke moest natuurlijk gebeden worden voor het welzijn van de geldschieter. Die weddenschappen voorzagen in de grote kosten die dergelijke verre reizen met zich meebrachten. Thuisgekomen moest het bewijs overlegd worden dat de reis was volbracht.

De eerste weddenschappen voor een Jerusalemreis dateren van 1447 en werden aangegaan met niemand minder dan de hoogschout van 's-Hertogenbosch, Iewaan die Moll, samen met Daniel Gerits. Daarna zijn er ongeveer dertig Bosschenaren geweest die ofwel de

We moeten er van uitgaan dat de pelgrims in groepen reisden, enerzijds omwille van de veiligheid, anderzijds omwille van het sociale gebeuren: Samen pelgrimeren gaf een sociale en vriendschappelijke band en saamhorigheid. Zo weten we bijvoorbeeld dat Gerardus de Ghistelles, heer van Ingelmunster, in 1375 naar Jerusalem trok met veertig personen. De biechtvader die hen vergezelde kreeg de volmacht van volledige absolutie in stervensgevaar. In hetzelfde jaar vertrok Jan van Luxemburg zoon van Guido, heer van Ligny en Saint-Pol, met vijfentwintig personen en voorzien van volle aflaten.⁴ Op 30 juli 1376 gaf de paus bizondere voorrechten aan Petrus Dec, uit het het bisdom Doornik, die naar het Heilige Land vertrok.⁵ Zo zijn er met weinig moeite veel voorbeelden van Jerusalemvaarders te vinden, voorzien van pauselijke of bisschoppelijke gunsten. Voor de Bossche pelgrims heb ik dergelijke gunsten niet gevonden.

Goessen Beyens sloot zich als enige Bosschenaar aan bij een groep van 94 personen, waarbij acht vrouwen. Van die groep werden er zeventien personen tot ridder geslagen, een eer die Goessen toen niet te beurt viel. Het is mogelijk dat hij tijdens een eerdere reis naar het Heilige Land al tot ridder was geslagen, want onder die voorname titel is hij wel bekend geworden. Van de stad 's-Hertogenbosch zijn in totaal tien ridders bekend geworden.

Bij de bestudering van alle gegevens blijkt dat de steden Utrecht, Haarlem en Delft duidelijk meer pelgrims naar Jerusalem hebben gekend dan andere Hollandse en Brabantse steden. De beroemde schilder Jan van Scorel, zelf een Jerusalemvaarder, heeft zijn collega's van Haarlem en Utrecht in respectievelijk 1529 en 1525 op een schilderij vereeuwigd. Ook hier laat 's-Hertogenbosch artistiek verstek gaan.

Zeer interessant daarentegen in 's-Hertogenbosch is de vermelding van een maaltijd, gehouden op 19 maart 1595 voor 'de ridderen van Jerusalem', aangeboden door de stad. Er werden 34 potten wijn gedronken en er werd voor 9 gulden gegeten. Helaas staan er geen namen bij vermeld.⁶ Vermoedelijk was het een kleine groep Bosschenaren, die allen in Jerusalem waren geweest. Het kan zijn dat ridders van buiten de stad er bij waren uitgenodigd.

Zeer merkwaardig bij de bedevaarten naar Jerusalem blijkt nu te zijn – althans in 's-Hertogenbosch – dat niemand ooit de bedevaart als straf heeft gekregen. Dat was wel het geval voor plaatsen als Rome, Compostella, Milaan, Keulen en nog tientallen andere steden in West-Europa. Noch de schepenen van de stad, noch de landsheer, noch de bisschop van Luik heeft ooit een strafbedevaart opgelegd naar Jerusalem. Het waren dus uitsluitend 'vrijwillige' bedevaartgangers, soms gestimuleerd door een combinatie van vroomheid en handelsgeest, door piëteit en avonturisme of ondernemingszin. Zoals we uit het volgend detailoverzicht zullen zien, kwamen

Strafbedevaarten naar Compostella, Rome en andere West-Europese plaatsen stonden meer in verhouding tot de begane misdaden.

Laten we nu aan de hand van archiefonderzoek de Bossche situatie analyseren: We nemen daarvoor een alfabetische volgorde.

De mis van requiem wordt gevierd op 28 juli 1534. In het wapenboek van de broederschap wordt tevens zijn wapen afgebeeld: een naar rechts klimmende leeuw.¹⁵ Er wordt niet bij vermeld dat hij in Jerusalem is geweest. Als welgestelde vrouw leende de weduwe Agnes in 1544 50 gulden aan de stad.¹⁶ Vermoedelijk is Agnes Eyckmans pas overleden kort voor 29 januari 1597, toen de erfdeling tussen haar erfgenamen plaats vond.¹⁷

Dat Goossen naar Jerusalem is geweest, weten we uit een reis-

Typisch voor de rijkere tak van de familie dat de leden zich vestigden in de Zuidelijke Nederlanden, zoals ook aanwijsbaar is bij families als Van Broeckhoven, De Borchgrave, Ophovius, De Heusch, enz.

Op 15 maart 1482 beloven Arnoldus Jans van Eyndhoven 12 goudgulden, Petrus van Lancvelt 15 goudgulden, Johannes Boudewijns die. Kuyper 12 goudgulden, Petrus Goeswinus die Wolff 19 goudgulden, Jan Rutgers Schers 11 postulaatsgulden, Adam Zerys 11 postulaatsgulden, Henricus Henricus Willem

Hij had uit de twee of drie huwelijken geen eigen kinderen, maar

Op 20 juni 1504 blijkt Lodewijk weer terug te zijn en wordt hij in de akten „miles” (ridder) genoemd. Hij is inderdaad in Jerusalem geweest en bracht bewijzen daarvan mee naar 's-Hertogenbosch. De een na de ander loste nu zijn of haar belofte in. Van enkele betalingen kunnen we nu nog getuigen zijn:

Tijdens zijn eerste reis had Lodewijk blijkbaar Lucca en/of Verona aangedaan: hij verkocht aan de Veronees Bartholomeus Andries (een Nederlander?) een erfcijns van 15 gulden uit zijn huis aan de Bossche Markt, welke cijns Bartholomeus weer doorverkocht aan zijn landgenoot Bartholomeus Blasii te Lucca. Namens deze laatste verkocht Cello de Gentilis de cijns op 22 juni 1504 te 's-Hertogenbosch aan Mathias Marcelis van Os.⁹⁴ Blijkbaar had Lodewijk onderweg een financiële impuls nodig.

Tussen de bedrijven door wordt Lodewijk op 30 januari 1511 door Lambert Gerits van den Broeck gevrijwaard voor erfaanspraken die Lambert had op Agnes Voss, geheten „Vrouwe moedwech” te Brugge, welke erfenis via Lodewijk was afgehandeld. Vermoedelijk was Agnes een verwante (zus?) van zijn eigen vrouw Margriet Jan Voss.⁹⁵ Op 2 mei van dat jaar verkocht Lodewijk een erfcijns van 3,5 gulden uit zijn eigen huis aan de Markt, waarvan de tuin onder meer grensde aan die van Jheroni mus Bosch.⁹⁶ Men kan dus men recht zeggen dat Jeroen Bosch naast een Jerusalemridder woonde en zeker diens ervaringen vernomen zal hebben. Vreemd is het te constateren dat ridder Lodewijk geen gezworene werd van de broederschap. Wellicht was hij te veel handelsman voor de elitaire broeders.

Op 18 april 1513 leende hij 53 gulden van een Dords echtpaar.⁹⁷

In 1513 maakt Lodewijk zich op voor een tweede reis naar Jerusalem, en bijna moeiteloos verwerft hij weer kapitalen voor zijn gevaarlijke reis:

In ieder geval is Lodewijk van zijn tweede reis teruggekeerd in 's-Hertogenbosch: op 12 november 1514 verkocht hij nog een cijns uit zijn huis.¹⁰³

Een laatste teken van leven dateert van 29 mei 1516, als hij uit de erfenis van zijn vrouw Anna Jans Pels grond verkoopt te Sint-Michielsgestel.¹⁰⁴ Op 3 oktober 1517 wordt hij als overleden vermeld.¹⁰⁵ Hij overleed wellicht aan de toen heersende pleuritis-epidemie.

Beys kan met zijn twee of drie reizen niet in de schaduw staan van de Haarlemmer Claas van Dusen, die tussen 1484 en 1505 liefst elf maal naar het Heilige Land reisde.¹⁰⁶